W Niedzielę Palmową kapłan poświęca przyniesione do kościoła palmy, jakie jest ich znaczenie w dzisiejszych czasach?

Takie samo jak dwa tysiące lat temu. Z jednej strony to uwielbienie Boga, oddanie czci Jezusowi, z drugiej to symbol naszej niewierności, niestałości, wewnętrznego rozdwojenia. W jednej chwili czcimy Jezusa, a już kilka chwil później – podobnie jak jerozolimski tłum – o Nim zapominamy, jesteśmy w stanie się Go wyprzeć w codziennym życiu.
W Braciach Karamazow Fiodor Dostojewski pisze o Jezusie, który podczas inkwizycji w Sewilli powraca na ziemię. Wskrzesza, uzdrawia, naucza o miłosierdziu. Tłumy witają Go z radością. Kiedy jednak zostaje aresztowany, nikt Go nie broni, a Inkwizytor twierdzi, że ci sami ludzie, którzy dziś cieszyli się z Jego cudów, jutro własnymi rękami spalą Go na stosie. 
Te piękne gałązki palmowe, którymi chwalimy się w kościele, to także przestroga do tych wszystkich, również polityków, którzy tak chętnie wymachują religijnymi symbolami i sztandarami, a w ich postępowaniu i decyzjach nie widać wierności Jezusowi i  Ewangelii. Wymowne jest także i to, że poświęcone w Niedzielę Palmową gałązki w następnym roku zostają spalone w Wielką Sobotę w  czasie poświęcenia ognia. A uzyskanym w ten sposób popiołem kapłan posypuje nasze głowy w Środę Popielcową, wymawiając słowa „Prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Zgodnie z tradycją, poświęcone palmy mają przynosić w domach Boże błogosławieństwo, zatyka się je za krzyże i obrazy, by broniły od nieszczęść. Wtykano także palmy na pola, by Bóg strzegł zasiewów.

W jaki sposób świętujemy Wielki Poniedziałek, Wtorek i Środę. Wtedy nie ma w kościele specjalnych nabożeństw?

W tych dniach w liturgii mszalnej rozważamy to wszystko, co działo się bezpośrednio przed męką Jezusa. Ewangelie opisują zdradę Judasza, zaparcie się Piotra, a czytania dotyczącą mesjańskich proroctw Izajasza.
To także czas spowiedzi, której nie powinniśmy odkładać na ostatnią chwilę. Najlepiej jednak wyspowiadać się przed Wielkim Tygodniem, kiedy to kapłan ma więcej czasu na udzielenie odpowiedniego pouczenia. Trudno mówić o jakimkolwiek kierownictwie duchowym, kiedy przed konfesjonałem przez cały dzień jest kolejka na kilkadziesiąt osób. Natomiast spowiedź w czasie Triduum Paschalnego powinna być wyjątkiem, w tzw. sytuacjach awaryjnych. Pierwsze dni Wielkiego Tygodnia to w wielu parafiach czas rekolekcji. To dobra praktyka, bo wtedy jest to bezpośrednie przygotowanie do świąt.

Co to jest Triduum Paschalne, jak przetłumaczyć to określenie?

Triduum znaczy trzy, a „Pascha” – przejście. Pascha to największe święto żydowskie, ustanowione na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej i przejścia przez Morze Czerwone do Ziemi Obiecanej. Triduum Paschalne to trzy dni, podczas których świętujemy mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa – Jego przejście ze śmierci do życia, ze świata ziemskiego do domu Ojca. Triduum Paschalne to także nasza Pascha, nasze przejście ze śmierci grzechu do nowego życia, co dokonuje się przez sakramenty, szczególnie przez spowiedź i Eucharystię. „Życie rodzi się ze śmierci” – to podstawowe przesłanie Triduum.

Jakie dni obejmuje Triduum Paschalne?

Triduum Paschalne to Wielki Piątek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania. Nie obejmuje Wielkiego Czwartku, chociaż zaczyna się wieczorem w Wielki Czwartek, gdyż w liturgii każde święto zaczyna się wieczorem dnia poprzedniego.

Jakim nabożeństwem rozpoczyna się Triduum Paschalne?

Wszystko zaczyna się Mszą Wieczerzy Pańskiej, która jest pamiątką Ostatniej Wieczerzy. W tym dniu nie odprawia się innych Mszy. Dotyczy to wszystkich kościołów poza katedrą, gdzie rano biskup odprawia Mszę Krzyżma Świętego, podczas której poświęcane są oleje, używane później do sprawowania sakramentów (chrztu, bierzmowania, kapłaństwa, namaszczenia chorych). Koncelebrujący kapłani zabierają oleje do wszystkich parafii. W czasie Mszy odmawiają również swoje kapłańskie przyrzeczenia.

Wróćmy jednak do tej jedynej w swoim rodzaju Mszy odprawianej wieczorem w Wielki Czwartek…

Podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej, tak jak i w czasie każdej Mszy Świętej, uczestniczymy w tych samych wydarzeniach, kiedy to Jezus wziął chleb i wino, przemienił je w swoje ciało i krew i dał nam do spożycia. Dziękujemy Jezusowi za ustanowienie sakramentu Eucharystii i kapłaństwa. Jest to bardzo uroczysta Msza odprawiana w kolorze białym. W czasie śpiewu „Chwała na wysokości Bogu” rozbrzmiewają wszystkie kościelne dzwony, które później milkną aż do Mszy Wigilii Paschalnej, czyli do sobotniego wieczora.

W niektórych parafiach podczas tej Mszy kapłan, nawiązując do tego co zrobił Jezus, umywa wybranym osobom nogi. Jaka jest wymowa tego gestu?

W kulturze żydowskiej umywanie nóg innym ludziom należało do obowiązków niewolnika. Jezus umywając nogi Apostołom, daje przykład służby. Pokazuje nierozerwalny związek Eucharystii z miłością bliźniego. Powtórzenie tej czynności przez kapłana przypomina, że powołaniem Kościoła jest służba człowiekowi, szczególnie ubogiemu. Ewa Świecińska opowiadała kiedyś o tytule swojego filmu o Janie Pawle II. Zaproponowała, by film nazywał się Sługa. Jednak tytuł ten wydawał się księdzu Malińskiemu, który był konsultantem, niewłaściwy, więc poszedł do Papieża i zaproponował, by zmienić go na „Ojciec” albo inny, równie dostojny. Papież odpowiedział, że „Sługa” bardzo mu się podoba i nic nie trzeba zmieniać. Stwierdził, że jest sługą sług, że chce służyć wszystkim.

Co dzieje się w kościele po Mszy Wieczerzy Pańskiej?

Na zakończenie Mszy Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracji, którą w polskiej tradycji nazywa się ciemnicą. Nazwa ta podkreśla fakt, że Jezus spędził tę noc w więzieniu. Tabernakulum pozostaje otwarte i puste, gaśnie wieczna lampka, z ołtarza zostaje zdjęty obrus. W chodzimy w czas Męki Jezusa. W ciemnicy do północy trwa adoracja Najświętszego Sakramentu. Jest to z jednej strony wyraz wdzięczności za ustanowienie Eucharystii, a z drugiej modlitewne czuwanie z Jezusem przeżywającym trwogę Ogrójca, pojmanie i przesłuchania.

Wielki Piątek jest drugim obok Środy Popielcowej dniem w roku, kiedy obowiązuje nie tylko wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, także post ilościowy?

Do przestrzegania wstrzemięźliwości od potraw mięsnych zobowiązani są wszyscy, którzy ukończyli 14. rok życia aż do śmierci. Post ilościowy, czyli spożycie tylko jednego z trzech posiłków do syta, obowiązuje od ukończenia 18. roku życia aż do rozpoczęcia 60. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że nie pości człowiek, który co prawda nie je mięsa, ale objada się w tym dniu na przykład rybami czy innymi potrawami, które bardzo lubi. Zgodnie z duchem postu człowiek powinien umartwić swoje ciało i powściągnąć pragnienia. Wielki Piątek to dzień śmierci Jezusa na krzyżu, dlatego przynajmniej w tak małym stopniu powinniśmy uczestniczyć w Jego cierpieniu.

Wielki Piątek to jedyny w dzień w roku, kiedy nie sprawuje się Mszy Świętej?

Tak. Nawet papież nie odprawia w tym dniu Mszy. Dla podkreślenia, że w Wielki Piątek Jezus – jako Najwyższy Kapłan – złożył swojemu Ojcu najważniejszą ofiarę, ze swojego życia. W tym dniu w każdym kościele odbywają się nabożeństwa drogi krzyżowej. Centralnym nabożeństwem jest Liturgia Męki Pańskiej, która powinna być sprawowana o 15.00, bo jest to godzina śmierci Jezusa. Jednak ze względów praktycznych, by jak najwięcej ludzi mogło w niej uczestniczyć, sprawuje się ją wieczorem.

Jaki jest przebieg tej liturgii?

Kapłani ubrani w czerwone ornaty wychodzą w ciszy do ołtarza, bez dzwonka i pieśni. Przed ołtarzem padają na twarz. To gest pokory i uniżenia przed wielką tajemnicą krzyża, którą będą rozważać. Wierni klękają i wszyscy przed dłuższy czas trwają w ciszy i skupieniu.

Pierwsza część to Liturgia Słowa, w której są czytania dotyczące zapowiedzi ofiary Jezusa, a także opis Męki Pańskiej. Po homilii rozpoczyna się adoracja krzyża. Kapłan stopniowo odsłania zasłonięty krzyż, za każdym razem śpiewając: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”. Wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Następnie kapłani i służba liturgiczna oddają krzyżowi cześć przez pocałunek. Później wierni. Następnie jest Liturgia Eucharystii, ale bez przeistoczenia. Kapłani i wierni przyjmują Komunię. Na koniec przenosi się Najświętszej sakrament do Grobu Pańskiego, gdzie jest adorowany przez wieczór i dzień następny.

Co dzieje się w kościele w Wielką Sobotę?

Jest to dzień modlitwy przy Grobie Pańskim. To dzień ciszy. Przez modlitwę i post rozważamy Mękę Pańską, śmierć i zstąpienie do piekieł. Niestety, ten dzień ciszy stał się dniem hałasu: święcenie pokarmów, spowiedź na ostatnią chwilę i „zwiedzanie” grobu Pańskiego.

Co znaczy, że Jezus zstąpił do piekieł?

Ta prawda wiary nie oznacza, że Jezus przez jakiś czas był potępiony w piekle. Mówi ona jedynie o tym, że Jezus obdarował życiem wiecznym także tych, którzy urodzili się przed Nim, a którzy nie odrzucili Jego łaski. Zgodnie z starotestamentalną teologią oczekiwali oni zbawienia nie tyle w piekle, co w tzw. otchłani. Jezus otworzył dla nich niebo przez mękę, śmierć i zmartwychwstanie.

Wielką wagę przywiązujemy do święcenia potraw, jakie jest znaczenie tego nabożeństwa?

W liturgii zwyczaj ten nie ma większego znaczenia; to jedynie przypomnienie, że wszystko, co otrzymaliśmy, mamy od Boga; pokarmy powinniśmy szanować, spożywać z umiarem i pamiętać o biednych.

Niestety, od lat obserwuję, że o wiele więcej ludzi przychodzi na błogosławienie potraw niż na Mszę. Warto przypomnieć oczywistą prawdę, że świecenie potraw jest jedynie uzupełnieniem naszej religijności i nie zastępuje Mszy świętej, ani życia sakramentalnego. Dojrzały chrześcijanin powinien iść do kościoła nie tyle z koszykiem pełnym potraw, co przede wszystkim z czystym sercem.

Jednak ważne są chyba niektóre rzeczy, które znajdują się w koszyku potrawami, na przykład Baranek czy jajko?

Najważniejszy jest wielkanocny Baranek. Kiedy Izraelici byli w niewoli egipskiej, to zostali uratowani dzięki pokropieniu drzwi ich mieszkań krwią baranka. Był on zapowiedzią Jezusa, który zbawi całą ludzkość. Baranek jest więc symbolem zmartwychwstałego Jezusa. Jajko to symbol rodzącego się życia. Tak jak pisklę przebija skorupę jajka i przechodzi do nowego świata, tak samo Jezus przez swoje zmartwychwstanie przebija skorupę grzechu, zapowiadając nasze zmartwychwstanie i przejście do nowego życia.

Jednak centralnym punktem uroczystości wielkosobotnich jest wieczorna Msza Święta?

Jest to najważniejsza Msza w roku, nazywana Mszą Wigilii Paschalnej. Zadano mi kiedyś pytanie, czy ważniejsza jest Msza Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek czy Wigilii Paschalnej. Każda Msza jest bardzo ważna, bo każda jest uobecnieniem męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Jednak Msza Wigilii Paschalnej w szczególny sposób akcentuje Zmartwychwstanie Jezusa: „Gdyby Jezus nie zmartwychwstał, daremna byłaby nasza wiara” – pisze św. Paweł. Bez zmartwychwstania nie byłoby sakramentów, Mszy Świętej, ani chrześcijaństwa. Mówimy, że Msza Wigilii Paschalnej jest matką Wszystkich Mszy.

Jednak ta Msza jest bardzo rozbudowana pod względem liturgicznym, składa się z kilku części…

Dokładnie z czterech. Najpierw jest liturgia światła: „Ja jestem światłością świata” – mówi Jezus. Ta pierwsza cześć rozpoczyna się przed kościołem, przy ognisku, od którego zapala się Paschał. Jest to duża świeca, która potem przez cały rok stoi obok ołtarza. Symbolizuje Paschę Jezusa, czyli jego przejście ze śmierci do życia. Ta Msza powinna rozpoczynać się po zmroku, wtedy łatwiej i pełniej dostrzegamy światło wnoszone do ciemnego kościoła przez kapłana, a wszyscy wierni odpalają od Paschału swoje świece. Światło, którym jest Jezus rozchodzi się po całym kościele, dociera do każdego człowieka, nawet do tego, który chowa się za przysłowiowym filarem.

Drugim punktem jest liturgia słowa, która składa się maksymalnie z 9 czytań, można to skrócić do czterech. Czytania przedstawiają całą historię zbawienia, od stworzenia świata.
Trzecim punktem jest liturgia wody, dotycząca chrztu. Wtedy święcimy wodę i odnawiamy przyrzeczenia chrztu, a kapłan symbolicznie zanurza Paschał w poświęconej wodzie. W niektórych kościołach udziela się w tym dniu sakramentu chrztu. W starożytnym kościele tylko w tym jednym dniu udzielano chrztu.

Czwarta cześć to liturgia Eucharystii, kiedy to sprawowana jest właściwa Eucharystia, ze śpiewem Alleluja, którego nie śpiewano przez cały Wielki Post.

Kiedy powinna być procesja rezurekcyjna. W jednych kościołach odprawiana jest na zakończenie Mszy Wigilii Paschalnej a w innych dopiero rano w Niedzielę Zmartwychwstania?

Zdecydowanie w sobotę po Mszy Wigilii Paschalnej, bo procesja rezurekcyjna znaczy tyle co procesja zmartwychwstania. Nie ma więc sensu obchodzić uroczystości zmartwychwstania dwa razy.

Jak wygląda taka procesja?

W czasie procesji niesiony jest Najświętszy Sakrament a także Paschał oraz figura Zmartwychwstałego Jezusa. Szczególną wymowę ma ta procesja w starych kościołach, gdy przechodzi przez cmentarz. Dawniej groby były dookoła kościoła, co miało też swoje znaczenie teologiczne. Ludzie modlący się w kościele tworzą jakby wspólnotę z tymi, których ciała spoczywają w grobach dookoła kościoła. Procesja rezurekcyjna przechodząca przez cmentarz jest niejako znakiem, że zmarli również zmartwychwstaną, ze ich groby już teraz są puste. W całkowitej ciemności cmentarza widać duże światło Paschału i małe światełka – znicze na grobach, symbole łączności ze Zmartwychwstałym Jezusem i nami żyjącymi, którzy również niesiemy zapalone świece.